Η ψευδαίσθηση του χρόνου


Η αίσθηση που έχουμε για τον εαυτό μας είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την αίσθηση του χρόνου. Μπορούμε να αποκτήσουμε μια ιδέα αυτής της σχέσης, αν μελετήσουμε τις νοητικές μας λειτουργίες. Όταν ξυπνάμε μια όμορφη Κυριακή πρωί, δεν σκεφτόμαστε συνειδητά "Τι θα κάνω εγώ σήμερα;"
Αν ο εαυτός μας χαρακτηρίζεται κατά ένα μέρος από την ικανότητά του να προβάλλεται εκ των προτέρων μέσα στο χρόνο, χαρακτηρίζεται εξίσου και από την ικανότητά του να προβάλλεται και εκ των υστέρων μέσα στο χρόνο, να βιώνει παλιές εμπειρίες μέσω του μηχανισμού της μνήμης. Πώς όμως; Χειρουργοί, όπως ο Wilder Penfield, καθώς προσπαθούσαν να θεραπεύσουν κάποια είδη σοβαρών πνευματικών διαταραχών, δοκίμασαν μια τεχνική σύμφωνα με την οποία ηλεκτρόδια συνδέθηκαν με συγκεκριμένα σημεία του εξωτερικού φλοιού του εγκεφάλου, της φαιάς ουσίας. Τα αποτελέσματα ήταν καταπληκτικά. Οι ασθενείς θυμήθηκαν ξαφνικά σκηνές και γεγονότα από το παρελθόν τους. Το ηλεκτρικό ερέθισμα δεν ανακαλούσε απλώς μιαν ανάμνηση, αλλά το ίδιο το γεγονός. Οι ασθενείς ξαναζούσαν το παρελθόν εξειρετικά έντονα. Όπως το περιγράφει ο Penfield, ήταν "σαν να άκουγαν και να έβλεπαν ξανά, να ζούσαν μέσα από τις στιγμές του παρελθόντος". Κι όμως είχαν την αίσθηση ότι βρίσκονταν στο χειρουργείο. Οι χειρουργοί έπλασαν τον όρο "διπλή συνείδηση" για να περιγράψουν αυτούς τους δυο παράλληλους τρόπους συνείδησης.
Οι καταγραφές της περασμένης μας ζωής είναι υποσυνείδητα αποθηκευμένες στον εγκέφαλό μας με κάθε τους λεπτομέρεια. Τα πειράματα με τα ηλεκτρόδια έδειξαν ότι ολόκληρη η ιστορία των εμπειριών μας υπάρχει στο μυαλό μας ταυτόχρονα με την αίσθηση του παρόντος χρόνου, αλλά συνήθως δεν της επιτρέπεται να διεισδύσει στο "εδώ και τώρα". Ο κυριότερος ίσως λόγος που έχουμε "συνείδηση" μόνο του τώρα και όχι του τότε, είναι ότι μια ταυτόχρονη επίγνωση του παρόντος και του παρελθόντος πιθανόν να έθετε σε κίνδυνο το ίδιο το εργαλείο της νόησης, τον εγκέφαλο. Όπως είπε ο γιατρός John Wheeler, ο χρόνος είναι εκείνος που εμποδίζει τα πάντα να συμβούν αμέσως. Ο εγκέφαλός μας, λοιπόν, "κρατάει χρόνο". Αυτή η αίσθηση του περάσματος του χρόνου με διαδοχικές φάσεις - κάτι που το θεωρούμε δεδομένο, σαν αξιωματικό χαρακτηριστικό του πραγματικού χρόνου - δεν έιναι παρά κατασκευή του ίδιου μας του μυαλού, χαρακτηριστικό της νευροφυσιολογίας και όχι της Φυσικής. Από πλευράς Φυσικής δεν υπάρχει ποσότητα που να ονομάζεται χρόνος, υπάρχει μόνον ο χωροχρόνος.
Από τι λοιπόν προκαλείται η ανθρώπινη αίσθηση του χρόνου;
Όταν η γλώσσα άρχισε να γίνεται κυρίαρχη δύναμη στην ψυχολογία, ο εγκέφαλος επινόησε ένα συνεχή μηχανισμό για να ταξινομεί τα γεγονότα και τις εμπειρίες (κωδικοποιημένες μέσα σε λεκτικά σύμβολα) μέσα στο χώρο (τον εσωτερικό χώρο της υποκειμενικής γνώσης) με συστήματα αποθήκευσης (μνήμη) που προσεγγίζονται με τέτοιο τρόπο ώστε να υπάρχει συνειρμός. Η αίσθησή μας για το χρόνο είναι μια πνευματική χαρτογράφηση με την οποία ταξινομούμε τις αναμνήσεις μας. Ο εγκέφαλος έμαθε να χρησιμοποιεί το τικ-τακ του εσωτερικού του ρολογιού, για να ακολουθεί την καταγραφή των αναμνήσεων, με τρόπο ώστε να διατηρήσει τη λειτουργική του ακεραιότητα - πρωταρχική προϋπόθεση για την επιβίωσή του. Ενεργώντας κατ' αυτόν τον τρόπο δημιούργησε, χωρίς να το επιδιώκει, την πιο επίμονη και ανθεκτική μας ψευδαίσθηση, την αίσθηση ότι "τα πράγματα κυλούν" από το παρελθόν προς το μέλλον.
Από πού όμως προέρχεται αυτή η αίσθηση της "κίνησης;" Μια κινηματογραφική ταινία προσφέρει κατανοητή αναλογία. Στην ταινία, οι εικόνες (εμπειρίες) υπάρχουν σαν μια στατική συνέχεια από τετραγωνάκια, ταξινομημένα σε διαδοχικές φάσεις συνέχειας. Όλα τα τετραγωνάκια συνυπάρχουν εξαρχής, αυτή είναι η πραγματικότητα. Η ψευδαίσθηση της κίνησης δημιουργείται όταν τα τετράγωνα κινηθούν μπροστά από τον παρατηρητή ή αν ο παρατηρητής κινηθεί κατά μήκος των τετραγώνων. Η δεύτερη περίπτωση είναι μάλλον πιο κοντά σ' αυτό που συμβαίνει με τους ανθρώπους. Όταν ένα ζώο κινείται μέσα στον τρισδιάστατο χώρο, η γνώση του εστιάζεται στο άμεσο περιβάλλον του. Απ' όσο ξέρουμε, δεν έχει την ικανότητα να προβάλλεται πίσω στο χρόνο μέσω της μνήμης, ή εμπρός μέσω της πρόβλεψης. Η ανθρώπινη συνείδηση όμως δεν λειτουργεί μόνο στο φυσικό χώρο που την περιβάλλει αλλά και στον πνευματικό κόσμο των συμβόλων. Η ικανότητά της να ξαναδημιουργεί και να επεκτείνει τον κόσμο των συμβόλων, δίνει στην ανθρώπινη συνείδηση τη δυνατότητα να θυμάται πράγματα από το παρελθόν και να προβλέπει πράγματα του μέλλοντος. Για να διατηρηθεί η ακεραιότητα αυτού του κόσμου με τη νέα νοοτροπία, ήταν απαραίτητη μία μονάδα ταξινόμησης. Η μονάδα αυτή ήταν ο ΧΡΟΝΟΣ!
Άλλη μια αναλογία ίσως βοηθήσει: Αν θελήσουμε να φανταστούμε το χρόνο, θα του δώσουμε την εικόνα ενός ρολογιού. Οι κινούμενοι δείκτες του φαίνονται σαν την τέλεια αναπαράσταση του χρόνου που περνάει. Όμως οι δείκτες του ρολογιού κάνουν ένα κύκλο μέσα στο χώρο και όχι μια κίνηση μέσα στο χρόνο. Ταυτίζουμε τον κινούμενο δείκτη του ρολογιού με τον κινούμενο δείκτη του χρόνου εντελώς συμβατικά, γιατί έχουμε μάθει τόσο πολύ να συνδυάζουμε το ρολόι με το χρόνο, ώστε ο συσχετισμός αυτός έχει πάρει αξιωματική θέση στο μυαλό μας. Πάνω στη φυσική κίνηση του δείκτη του ρολογιού, που είναι πραγματική, μεταμοσχεύσαμε μια αίσθηση ψυχολογικής κίνησης του "χρόνου", που είναι ψευδαίσθηση.

Σχόλια

Δημοφιλείς αναρτήσεις από αυτό το ιστολόγιο

Η ανάσταση του Λαζάρου - μέρος Β'

'Το Ευαγγέλιο όπως μου υπαγορεύτηκε' γιατί το έκανε ο Ιησούς;